Moduł 6 Strach i lęk
Dzień dobry! Witam się w kursie dla rodziców w ramach programu Poruszające Bajki o Emocjach
O strachu i lęku. Wprowadzenie
Strach jest towarzyszem dziecka od okresu niemowlęctwa (obok gniewu, obrzydzenia, smutku, radości i zaskoczenia). Żaden, nawet najbardziej uważny i opiekuńczy rodzic czy wychowawca, nie jest w stanie zapobiec temu, że dzieci się martwią czy boją. Są to ważne kroki rozwojowe, których każde dziecko potrzebuje, aby poradzić sobie z wieloma wyzwaniami, jakie stawia przed nim otaczający je świat.
Pierwotny strach pełnił funkcję podtrzymującą nas przy życiu. W początkach dziejów ludzkości człowiek wciąż był przygotowywany na to, by uciekać w zagrażających jego życiu sytuacjach, na przykład przed dzikimi zwierzętami, w porównaniu z którymi był bardzo słabą istotą. Do dzisiaj nasze ciało i psychika funkcjonuje tak samo. Strach nadal wywoływany jest przez sytuację zagrożenia, jego funkcję adaptacyjną nadal stanowi rozpoznanie zagrożenia i uniknięcie niebezpieczeństwa, a jego pojawienie się wiąże się z tą samą reakcją fizjologiczną – przyspieszoną stabilną akcją serca i obniżeniem temperatury skóry. Nasze brwi unoszą się, oczy są szerzej otwarte i intensywnie wpatrzone w bodziec wywołujący strach. Tak samo jak pojawiał się u ludzi pierwotnych, tak samo odczuwają go dzisiaj dzieci i dorośli, niezależnie od bagażu doświadczeń i przeżyć czy kultury, w jakiej się rozwijają.
Kiedy przeżywamy strach, nasze ciało też to odczuwa. Zdarza się, że mamy trudności z oddychaniem, nasze serce bije mocno i szybciej niż zwykle. Jedni czują się senni, inni wręcz przeciwnie – muszą działać, jeszcze innym częściej chce się siusiać. Zwykle jednym i drugim trudno jest w tym stanie jasno myśleć. Ze strachu można się trząść, blednąć albo pocić. Ciało dziecka reaguje tutaj podobnie jak ciało dorosłego, pomimo że bodźce, które go wywołują, mogą być zupełnie inne.
Strach dziecka, którego znaczenie jest umniejszane, staje się coraz bardziej intensywny. Na szczęście dorośli nie są w stanie oduczyć dzieci, by się nie bały. Mogą oni jednak doprowadzić do tego, że strach zostanie przed nie stłumiony, schowany, nie ujawniany. W ten sposób wyłączają oni u dzieci najważniejszy sygnał, który pokazuje im, kiedy są one w niebezpieczeństwie albo mają problemy. Dzieci uczą się radzić sobie z nieprzyjemnymi emocjami poprzez obserwację osób dorosłych. Kiedy ci nie tłumią swojego strachu, ale potrafią się do niego przyznać, dzieci także będą potrafiły powiedzieć o tym, kiedy go odczuwają, a tym samym zachęcą opiekuna do okazania mu wsparcia i pomocy w jego przezwyciężeniu.
Na pytanie: „czy strach jest nam potrzebny?” część dzieci szybko odpowiada, że nie. Dopytuję wtedy, jak by wyglądało nasze życie, gdyby go nie było, jak byśmy się zachowywali nad przepaścią w górach albo w obliczu ognia, nieznanego psa. Strach informuje nas o tym, że coś nam zagraża i pomaga nam się przed tym chronić. Daje energię, by uciec albo by stawić czoła zagrożeniu. Jest swego rodzaju bronią przed niebezpieczeństwem, bo kiedy nie ukrywamy strachu, lecz przyznajemy się do tego, że się boimy, obronimy się o wiele łatwiej, niż wtedy, kiedy udajemy bohatera, który niczego się nie boi.
DZIECIĘCA INSTRUKCJA OBSŁUGI EMOCJI:
Jak pomóc dziecku opanować strach?
Wskazówka 1. Co można robić, kiedy zauważymy, że dziecko odczuwa strach? Przede wszystkim można to dziecku powiedzieć („Widzę, że się boisz”). Samo uświadomienie sobie przez dziecko, że to, co się dzieje, to właśnie odczuwanie strachu, jest ważnym krokiem w rozwoju jego kompetencji emocjonalnych.
Wskazówka 2. Ważne, żeby dziecko wiedziało, że strach jest czymś naturalnym. Można wesprzeć je mówiąc, że kiedyś też baliśmy się w podobnych sytuacjach i opowiedzieć dziecku, jak sobie z tym strachem poradziliśmy. Jeżeli pani wychowawczyni, która jest taka duża i mądra, także się boi, to ja tym bardziej mogę.
Ćwiczenie 1. Mali i duzi. Między Małymi a Dużymi dochodzi często do wielu nieporozumień, dotyczących powodów strachu i jego przeżywania. Małym często wydaje się, że Duzi niczego się nie boją. Zdarza się, że Mali czują się z tego powodu gorsi od Dużych. Z kolei Duzi często nie rozumieją lęków Małych i złoszczą się, że ci nie chcą sami spać, boją się głośno mówiących ludzi albo wizyty u lekarza. Nie lubią, gdy przerażeni Mali krzyczą lub płaczą ze strachu. Mali za to często nie rozumieją, czemu Duzi nie pozwalają im się wdrapywać na najwyższe drzewo, bawić się blisko ulicy albo wybierać na samodzielne wycieczki daleko od domu. Duzi i Mali powinni rozmawiać ze sobą o tym, czego się boją oraz jak można tym lękom zaradzić. Możecie zacząć taką rozmowę od dokończenia następujących zdań: Duży: Boję się, bo… /Boję się, kiedy…/Kiedyś bałem(łam) się…, ale teraz już się tego nie boję.
Dziecko: Boję się, bo… /Boję się, kiedy…/Kiedyś bałem(łam) się…, ale teraz już się tego nie boję.
Tematyka warsztatów dla dzieci
Błyszczące Strzały to indiańskie plemię żyjące w cudnie położonej wiosce. Członkowie i członkinie rodu mają cudowne tipi, łuki, strzały i pióropusze. Mają również ciekawe imiona, np. Złoty Róg, Jasny Sokół, Odważny Zając, Rwąca Rzeka, Bystra Lisica czy Piękny Kwiat.
Codziennie Indianie i Indianki wychodzą szukać piór do swoich opasek, cicho skradają się po lesie. Czasami muszą ukryć się przed niebezpiecznym niedźwiedziem. Błyszczące Strzały są niezwykłym plemieniem, ponieważ potrafią przywołać deszcz.
Od kilku tygodni jednak w wiosce nie spadła ani jedna kropelka wody i wszyscy są spragnieni. Jak co wieczór Indianie i Indianki proszą o deszcz za pomocą swoich niezwykłych instrumentów. Jednak coś, co zwykle działało – działać przestało! Okazało się, że Cicha Trawa nie pojawia się na wieczornych prośbach. Czy Indianie i Indianki dowiedzą się, czego boi się Cicha Trawa? Czy będą potrafili oswoić strachy? Czy dowiedzą się, kiedy strach jest potrzebny?
Podczas warsztatów dzieci:
- poszerzają swój słownik uczuć (duma, wstyd, złość, frustracja, strach, radość)
- trenują rozpoznawanie w/w emocji,
- pokazują swoim ciałem i mimiką w/w emocje,
- poznają metodę pracy (dramowa bajka),
- pogłębiają swoją empatię, pomagając głównej bohaterce.
Uwaga!
Z naszego doświadczenia dzieci na pierwszych warsztatach na pytanie, co czuje dana osoba, używają określeń związanych z wyglądem i zachowaniem danej osoby. Np. mówiąc: czuje uśmiech, zamiast radość, albo czuje łzy, zamiast smutek.
Spróbuj:
Opisując swój dzień, spróbuj nazywać swoje emocje za pomocą właściwych słów. Pobierz listę emocji i zobacz, w jaki sposób możesz opowiedzieć o Twoim dzisiejszym dniu.
Pobierz listę uczuć
Zobacz kolejne moduły
Autorka całego zamieszania
Prowadząca
Nazywam się Marysia Maruszczyk i opowiadam bajki.
Podczas prowadzenia warsztatów dla pacjentów Centrum leczenia Nerwic dla Młodzieży zrozumiałam, że początek ich choroby ma miejsce dużo wcześniej. Pierwsze hospitalizacje na oddziałach psychiatrycznych doświadczali będąc w V-VI klasie Szkoły Podstawowej. Zatem problem istniał od dawna. Wtedy zrozumiałam, że można było im pomóc, dużo, dużo wcześniej. I od tamtego momentu zaczęłam opowiadać bajki ze zdwojoną siłą, a kieruję je głównie do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Ale kim dokładnie jestem? Absolwentką psychologii, trenerką umiejętności miękkich, specjalizuję się w metodzie dramy stosowanej (ang. applied drama). Ale co ważniejsze, jestem mamą i żoną. Mam szczęście wychowywać dwie córki (ur. 2016 i 2018). Najczęściej zatem jestem królewiczem, tudzież macochą. Czasami syrenką Morświną.
Chciałabym, aby moje dzieci żyły w świecie, który pełen jest akceptacji i szacunku. Wiem, że współnie możemy takie miejsce stworzyć.
Dlatego założyłam Gruntownię i wraz z zespołem prowadzimy program psychoedukacyjny Poruszające Bajki o Emocjach.