Dzień dobry! Witam się w kursie dla rodziców w ramach programu Poruszające Bajki o Emocjach

O rozczarowaniu. Wprowadzenie

Umiejętność czekania na swoją kolej u dzieci wynika ze zdolności do samokontroli. Jest ona tłumaczona jako umiejętność kontrolowania swoich emocji i zachowań. Rozwój samokontroli u dzieci przebiega etapami. Choć niektóre teorie rozwoju psychicznego dziecka mówią o tym, że etap egocentryzmu, czyli nieumiejętności przyjęcia innego niż swój punktu widzenia, wczucia się w stany mentalne innych osób, trwa nawet do 7. roku życia (por. koncepcja rozwoju intelektualnego J. Piageta), to jednak według badań, początków samokontroli można upatrywać już około 10. miesiąca życia. Najbardziej intensywny rozwój samokontroli zachowania można dostrzec około 3. roku życia dziecka. W tym okresie jest on wspomagany przez rozwój wiedzy o sobie samym, rozwój poczucia własnej wartości oraz dążenie do niezależności. 

Jednym z przejawów samokontroli jest cierpliwość, czyli umiejętność odraczania przyjemności (nagrody). Cierpliwość nie jest cechą wrodzoną, choć w pewnym stopniu zależy ona od osobowości i temperamentu. Dowiedziono także, że na gotowość do odraczania gratyfikacji ma wpływ stopień zaufania dziecka do osoby, która wymaga od niego oczekiwania. Niemniej jednak u młodszych trudności z oczekiwaniem mogą wynikać z tego, że nie są one przyzwyczajone do tego typu wymagań. Przez pierwsze lata swojego życia dziecko skupia na sobie całą uwagę rodziców i otoczenia. Rodzice niemal natychmiast reagują na każdy jego płacz, starając się zaspokoić jego potrzeby. Gdy więc wkracza w wiek przedszkolny, może okazać się, że nie ma doświadczeń na gruncie cierpliwości i musi się jej nauczyć. Ponadto w wieku przedszkolnym zaczyna rozwijać się u dziecka orientacja w czasie. Ujawnia się ona w uświadamianiu sobie kolejności występowania zdarzeń, umiejętności ich przewidywania, w ocenianiu czasu ich trwania, a także znajomości i używaniu konstrukcji specyficznych dla wyrażania relacji czasowych. Trzylatki dobrze rozumieją znaczenie słów „wczoraj” i „dzisiaj”, natomiast czterolatki różnicują „wczoraj”, „dzisiaj” i „jutro”. Pięciolatki i sześciolatki wykazują dobrą orientację praktyczną w zakresie relacji droga-prędkość-czas. Nie oznacza to jednak, że mają one pełną świadomość upływu czasu i rozumieją dobrze, co to znaczy „poczekać 5 minut”. W eksperymencie prowadzonym przez Waltera Mischela na Uniwersytecie Stanforda (tzw. Test Marshmallow)  dowiedziono, że poinformowanie dziecka o czasie oczekiwania (5 czy 15 minut) nie ma znaczenia, ponieważ dziecko w wieku 4-5 lat nie jest jeszcze w stanie zrozumieć takich różnic. I chociaż zwykle już 2–3 letnie dziecko będzie w stanie podporządkować się prośbie by „chwilę poczekało”, to jednak wynika to raczej z jego chęci do współpracy niż ze świadomości upływu czasu. 

U dziecka przeżywającego trudności w tym zakresie, problemy z samokontrolą często przybierają formę nieposłuszeństwa wobec rozsądnych poleceń wydawanych przez dorosłych, powszechnie akceptowanych reguł lub trudności w radzeniu sobie z gniewem. Są to potencjalnie poważne problemy, ponieważ dzieci, które stale przejawiają tego rodzaju zachowania, mają problemy z adaptacją do warunków szkolnych w późniejszym wieku i ostatecznie mogą pojawić się u nich zachowania przestępcze lub problemy emocjonalne. Jeśli dziecko ma opanować zadania rozwojowe w sferze samokontroli, musi być najpierw „kontrolowane z zewnątrz” przez rodziców i opiekunów (słuchać poleceń i przestrzegać reguł), a następnie stopniowo dojrzeć do „kontroli wewnętrznej” (radzenia sobie z silnymi emocjami i popędami). Warto podkreślić, że rozwój samokontroli zależy także od dobrych umiejętności społecznych i emocjonalnych. Dziecko, które uczy się, jak utrzymywać dobre relacje z innymi i wyrażać swoje uczucia, a ponadto wzrasta w atmosferze szacunku, dotrzymywania słowa i przestrzegania reguł w relacjach z dorosłymi, będzie przejawiać lepszą samokontrolę i większą gotowość do oczekiwania na nagrodę.

DZIECIĘCA INSTRUKCJA OBSŁUGI EMOCJI:

Jak uczyć dziecko cierpliwości?

Wskazówka

W rozwoju samokontroli i nauce cierpliwości ważna jest konsekwencja. Podstawowym zadaniem dla rodziców i opiekunów jest uświadomienie dziecku, że warto było czekać. Jeśli więc dziecko otrzymało od nas komunikat „Poczytam z Tobą książkę, gdy skończę wieszać pranie”, to właśnie tak powinniśmy postąpić. W innym przypadku zaufanie dziecka zostanie zachwiane, a tym samym przy następnej okazji może ono domagać się spełnienia swojej prośby natychmiast, co często jest odbierane jako przejaw niecierpliwości.  Inną ważną kompetencją będzie kształtowanie u dziecka poczucia upływu czasu. Warto w tym celu wykorzystać minutnik. Jeśli obiecaliśmy dziecku, że wyjdziemy na spacer za 15 minut, można na ten czas ustawić minutnik i zachęcić je do śledzenia upływu czasu. U młodszych dzieci, nie potrafiących liczyć lub nie mających świadomości liczby, nauka oczekiwania na nagrodę może opierać się na sekwencjach zdarzeń lub obiektów, np. „Gdy miniemy sklep, stację benzynową i przejedziemy przez duże skrzyżowanie, dojedziemy do cioci” lub „Będziesz mógł się pohuśtać, gdy skończy chłopiec w spodenkach w kratkę i dziewczynka w czerwonej bluzce, którzy stoją przed nami w kolejce”.