Bajkoterapia, czyli uzdrawianie poprzez bajki. Jak opowieści mogą wspierać rozwój emocjonalny dzieci?

Bajkoterapia brzmi tajemniczo i ciekawie. A jednak! Z 1000 ankietowanych przeze mnie specjalistów aż 60% nie prowadzi bajkoterapii. Dlaczego? Ponieważ najczęściej nie mają oni wystarczającej wiedzy na temat tej metody prowadzenia zajęć. Brakuje też rzetelnych źródeł informacji dotyczących bajkoterapii i korzyści z jej stosowania. Zatem, czym jest bajkoterapia? Skąd się wzięła i jaką ma moc? W tym artykule dowiesz się, na czym polega bajkoterapia oraz jak bajki wspierają rozwój emocjonalny dzieci.

Opowiem Ci bajkę.

Była sobie nauczycielka, która bardzo chciała prowadzić bajkoterapię. Czuła, że to dobry sposób na wsparcie rozwoju emocjonalnego dzieci. Miała głowę pełną marzeń i serce wypełnione wrażliwością na dzieci. Jaka będzie ich przyszłość? Jak poradzą sobie w szkole? A jeśli ktoś będzie chciał je skrzywdzić? Martwiła się. Rozmawiała z dziećmi. Ale widziała, że może być coś lepszego. Coś, co może je zaangażować i pokazać, jak inaczej radzić sobie ze złością, wstydem, żalem… Czuła, że bajki mogą naprawdę pomóc. A jednak. Coś ją powstrzymywało…

Brzmi znajomo?

Zatem jak widzisz, opowieść może zaangażować. Może być ciekawa. I może być dla nas materiałem do uczenia się. Dzięki opowieściom ludzie poznają nowe strategie rozwiązywania konfliktów. Jak nasza nauczycielka.

Zaczęła szukać, patrzeć, czytać. Popytała koleżanki. W końcu odpaliła mocniejsze działo — grupę w mediach społecznościowych dla nauczycielek. Narażając się na hejt, ale i szukając wsparcia, napisała post: jak zacząć prowadzić bajkoterapię?

Gdyby wiedziała, gdzie szukać, może natrafiłaby na ten wpis. Na szczęście Ty już tutaj jesteś.

Co różni biblioterapię od bajkoterapii?

Biblioterapia polega na wykorzystaniu takich narzędzi jak literatura oraz poezja – słowem wszelkich form pisanych. Jej celem jest pomóc jednostkom radzić sobie z wyzwaniami emocjonalnymi i psychologicznymi. Początki leczenia historiami sięgają starożytnej Grecji. W tamtym czasie literatura była wykorzystywana do promowania leczenia i dobrego samopoczucia.

Jeśli mówimy o bajkoterapii, to naturalne jest to, że kierujemy się do tekstów dopasowanych do dzieci. Czyli to biblioterapia, ale wykorzystująca bajki. Historie te wspierają rozwój emocjonalny dzieci. Magiczny i fantastyczny świat bajek w naturalny sposób przyciąga zainteresowanie dzieci. Pobudza ich wyobraźnię i kreatywność. W baśniach często pojawiają się postacie, z którymi można się utożsamiać, dylematy moralne i tematy, które rezonują z emocjami i doświadczeniami dziec. Mogą to być historie tj. pokonywanie przeciwności losu, triumf dobra nad złem oraz siła miłości i odwagi. Ponadto archetypowe postacie i uniwersalne motywy występujące w baśniach są ponadczasowe i przekazywane z pokolenia na pokolenie. To czyni je znanym i pocieszającym źródłem opowiadania historii dla dzieci.

Bajkoterapia a baśń o Babie Jadze – czytać, czy nie?

W baśniach ukryta jest moc nauki ważnych umiejętności życiowych. Klasyki takie jak Kopciuszek i Królewna Śnieżka, czy Brzydkie kaczątko, czy Dziewczynka z zapałkami mogą pocieszyć, ale też dać nadzieję na lepsze jutro. Co więcej, w bajkach możemy pokazać konstruktywne i niekonstruktywne radzenie sobie ze złością (zobacz bajkę o Szarlotce)

Jednak dyskusja o wpływie bajek na rozwój emocjonalny dzieci towarzyszy ludzkości już od XVIII wieku. Jej pokłosiem jest twierdzenie Marii Montessori, że opowieści dla dzieci powinny być pozbawione wszelkich magicznych stworzeń, ponieważ dzieci do lat 7 nie są w stanie odróżnić, co dokładnie jest rzeczywistością, a co nie. Stąd też Wróżka Zębuszka i Święty Mikołaj traktowani są… jak żywi! Z kolei Bruno Bettelhaim wychwala rolę baśni w rozwoju osobowości człowieka.

Staje się jasne, że nie ma jednej drogi. Dokonujesz osobistego wyboru, co jest według Ciebie najlepsze dla dzieci.

Czemu bajkoterapia i storytelling to dwie różne rzeczy?

Najkrócej rzecz ujmując, bajkoterapia jest to celowe wykorzystanie tekstu. Z drugiej strony opowiadanie historii (storytelling) to sztuka dzielenia się historiami ustnie, poprzez przedstawienie lub rozmowę. Opowiadanie historii może być terapeutyczne, ponieważ może pomóc jednostkom łączyć się z innymi, badać własne doświadczenia i zdobywać nowy wgląd w ich myśli i uczucia. Jednak storytelling nie jest zwykle zorganizowaną interwencją terapeutyczną, czy psychoedukacyjną.

Inną kluczową różnicą między bajkoterapią a storytellingiem jest poziom kontroli, jaką jednostka ma nad narracją. Podczas zajęć terapeutycznych czy psychoedukacyjnych jednostka jest biernym konsumentem materiału pisanego, podczas gdy w opowiadaniu historii jednostka może być aktywnym uczestnikiem tworzenia i dzielenia się własną opowieścią.

W jaki sposób zastosować bajkoterapię?

Bajki wspierają rozwój dzieci na wiele sposobów:

• Pomagają zidentyfikować i zrozumieć emocje: dzieci mogą utożsamiać się z postaciami z książek i uczyć się o różnych emocjach oraz o tym, jak sobie z nimi radzić.
• Rozwijają empatię: czytając o doświadczeniach bohaterów, dzieci uczą perspektywy innych ludzi i dzięki temu rozwijają empatię.
• Rozwijają umiejętności radzenia sobie: książki dostarczają dzieciom strategię i techniki radzenia sobie z trudnymi emocjami.
• Wzmacniają poczucie własnej wartości: czytanie historii o postaciach, które pokonują wyzwania, pomaga dzieciom poczuć się pewniej i dają siłę do pokonywania własnych przeszkód i słabości.
• Pomagają w komunikowaniu się: dzięki książkom dzieci otwierają się na swoje uczucia i zaczynają rozmawiać o tym, co dzieje się w ich życiu.

Skoro bajki wspierają rozwój emocjonalny dzieci, a bajkoterapia jest skuteczna, to dlaczego dalej jest działaniem niszowym?

(nie)Popularność bajkoterapii

Tak jak wspomniałam na początku, aż 60% ankietowanych przeze mnie nauczycieli i specjalistów, mimo chęci, nie prowadzi bajkoterapii. Co stoi na przeszkodzie?

Brak doświadczenia

Niestety w czasie studiów pedagogicznych, czy psychologicznych bajkoterapia nie jest ujęta w standardowym planie przedmiotów. A szkoda! W świetle badań nad jej skutecznością powinna być stałym elementem ćwiczeniowym ludzi, którzy chcą pracować z dziećmi, czy młodzieżą.

Trudność koncentracji

Kolejnym powodem jest obawa o trudności w koncentrowaniu dzieci podczas pracy w grupie. Brak skupienia dzieci podczas zajęć może wynikać z wielu różnych przyczyn. O nadmiernym rozkojarzeniu dzieci wkrótce przygotuję osobne materiały – na chwilę obecną  sprawdź mój Przewodnik o Spokoju napisany wraz z Anną Szczepańską – psychologiem, pedagogiem. Znajdziesz go tutaj.

Ograniczenia czasowe

Warto również wspomnieć o ograniczeniach czasowych – to kolejna trudność, jaką mogą napotkać osoby zainteresowane bajkoterapią. Dlaczego to takie istotne? Ponieważ nauczyciele często mają zbyt wiele obowiązków i mogą nie mieć wystarczająco dużo czasu, aby poświęcić się wdrażaniu programów bajkoterapeutycznych. Na szczęście obecnie w przedszkolach i szkołach obecność psychologa i pedagoga specjalnego to już standard! Jeśli zastanawiasz się, jak skutecznie podwyższać swoje kompetencje, to zobacz kurs “Zacznij bajkoterapię”.

Ograniczone zasoby

Niestety na przeszkodzie do prowadzenia bajkoterapii stoją również zbyt małe zasoby. Szkoły mogą nie mieć dostępu do niezbędnych książek lub materiałów potrzebnych do skutecznego wdrożenia programu biblioterapii.

Nieśmiałość

Ważnym czynnikiem ograniczającym popularność bajkoterapii jest problem nieśmiałości… I chociaż wydaje się to dziwne, to nadal niektórzy dorośli mogą czuć się nieswojo, rozmawiając z dziećmi o problemach związanych z emocjami. Mogą też martwić się, że rozmowa o zdrowiu psychicznym może napiętnować dziecko lub szkołę. Dlatego też ważna jest edukacja specjalistów pracujących z dziećmi i młodzieżą w obszarze edukacji emocjonalnej, nie tylko poznawczej.

Warto tutaj wspomnieć, że szalenie istotna jest wczesna interwencja, aby zapobiec długoterminowym skutkom np. odrzucenia dzieci, czyli efektu ostracyzmu społecznego. Właśnie bajkoterapia w obszarze psychoedukacji może pomóc dzieciom radzić sobie z wyzwaniami rozwojowymi tj. lękami, ale też silnymi emocjami. Oczywiście przy takich interwencjach warto pamiętać o wsparciu rodziców i opiekunów, aby pomóc im lepiej zrozumieć rozwój emocjonalny dzieci.

Jak skutecznie prowadzić bajkoterapię?

Podczas bajkoterapii można czytać dziecku książki lub zlecić dziecku samodzielne przeczytanie książek. Warto omówić postacie i historię oraz to, w jaki sposób tematy odnoszą się do własnych doświadczeń dziecka.

Bajkoterapię można wykorzystać do rozwiązania szerokiego zakresu problemów, takich jak:

• lęk, 
• depresja, 
• żal, 
• poczucie własnej wartości, 
• umiejętności społeczne, 
• rozwód, 
• radzenie sobie z emocjami, 
• agresja. 

Używając książek jako narzędzia terapii, czy psychoedukacji, dzieci mogą nauczyć się identyfikować i wyrażać swoje emocje, rozwijać empatię i zrozumienie dla innych oraz zyskać poczucie sprawczości i kontroli nad własnym życiem. O tym, jak można skutecznie prowadzić bajkoterapię, możesz przeczytać w tym wpisie.

Warto dodać, że bajkoterapia nie zastępuje profesjonalnego leczenia. Jest narzędziem uzupełniającym, które można stosować w połączeniu z innymi terapiami lub interwencjami.

Mam nadzieję, że ten wpis wyjaśnił Ci, czym jest bajkoterapia. Bo jak się okazuje, nie jest to wiedza tajemna – wystarczy jedynie wiedzieć, jakich informacji szukać i gdzie można je znaleźć!

Powodzenia!